Dụng cụ chứa nước mắm Phú Quốc thời kỳ đầu của dịch cụ thương mại thường là tĩn.
Một điều đặc biệt trong chuyến công tác tìm hiểu về nước mắm Phú Quốc (tỉnh An Giang) là chúng tôi được tận mắt nhìn thấy những dụng cụ chứa loại đặc sản nức tiếng này vào thời xưa.
Anh Hà Tấn Tài (chủ nhà thùng nước mắm Đại Đức, Đặc khu Phú Quốc, tỉnh An Giang), người chuyên tìm kiếm và sưu tầm những dụng cụ chứa Nước mắm Phú Quốc – cho biết, trước khi chứa đựng nước mắm trong chai thủy tinh hoặc chai nhựa như hiện nay, người ta thường dùng dụng cụ chứa được gọi là tĩn. Đến nay, anh Tài đã sở hữu hơn 40 tĩn nước mắm các loại.
Theo anh Tài, giai đoạn đầu của dịch vụ thương mại, người ta đựng nước mắm trong tĩn được làm bằng đất nung. Nếu nước mắm ngon đựng trong tĩn thì để càng lâu sẽ càng ngon, xuống màu rất đặc biệt. Miệng tĩn thường có phần gồ nhô ra để dùng dây mây quấn chặt, tránh đổ nước ra bên ngoài.
Cũng với hình thể phình to ở giữa, có thể xếp chồng lên nhau nên người ta thường đặt 2 – 3 tầng tĩn nước mắm trên ghe tàu khi vận chuyển đi bán ở Nam Kỳ. Nhờ thế mà biết bao nhiêu tĩn nước mắm thơm ngon, sóng sánh đến tay người tiêu dùng, phục vụ bữa ăn.
Dẫu vậy, nước mắm được đựng trong tĩn bằng đất nung trong thời gian dài thường lẫn nhiều bụi, do đó, trước khi ăn phải lọc nước mắm lại mới dùng được.
Sau này, vừa để đảm bảo an toàn vệ sinh, vừa để tạo thêm mẫu mã đẹp mắt, người ta chuyển sang dùng tĩn tráng men để đựng nước mắm. Khác với loại bằng đất nung, kiểu dáng của tĩn tráng men có 4 điểm nhô gần miệng tĩn để xỏ dây mây, người ta cũng thường dùng nút bần để đóng miệng chặt.
Chủ nhà thùng nước mắm Đại Đức thông tin, bên cạnh việc giữ gìn và phát triển nghề truyền thống, việc tìm hiểu về lịch sử nước Mắm Phú Quốc nói chung, cũng như sưu tầm tĩn nước mắm nói riêng là cách để anh ghi nhớ công sức lao động của tiền nhân. Đây cũng là kho tư liệu quý giá để thế hệ trẻ ưa thích lịch sử – văn hóa có thể tìm tòi, khám phá và nghiên cứu.
“Trong số những chiếc tĩn mà tôi đang sở hữu cũng chứa nhiều câu chuyện ý nghĩa về Phú Quốc, do đó, hành trình này sẽ còn tiếp tục với niềm đam mê và tình yêu quê hương” – anh Tài cười nói.
Nghề làm Nước mắm Phú Quốc đã được hình thành hơn 200 năm trên đảo Ngọc với quy trình sản xuất nước mắm như: cá được ướp muối trên tàu ngay sau khi đánh bắt, đem về ủ chượp trong thùng gỗ tự nhiên đặc biệt trong thời gian từ 12 – 15 tháng, sau đó cho chắt ra thành phẩm là nước mắm..
Tháng 12/2022, Nghề làm nước mắm Phú Quốc được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Hiện nay, nghề truyền thống nước mắm Phú Quốc đã chuyển dần theo hướng sản xuất quy mô, hiện đại nhằm tăng sản lượng đáp ứng yêu cầu chất lượng sản phẩm xuất khẩu nhưng vẫn mang tính gia truyền, đặc trưng riêng và góp phần không nhỏ trong phát triển kinh tế của Phú Quốc.
Tùng Linh
Báo Lao động